Nederlanders zijn door de lockdowns massaal online gaan winkelen. In het kielzog komt ook een nieuwe betaaltrend uit het buitenland overwaaien: ‘nu kopen, later betalen’. Niet iedereen is er gerust op.
Vergeet de ouderwetse winkelstraat met rinkelende kassa. Het nieuwe shoppen is een knalroze app met op maat gesneden mode- en woontips, waarmee ik vanuit mijn luie stoel alle moois van de wereld kan kopen. Of gewoon een zak kalk van de Gamma om het mos in de achtertuin te lijf te gaan, natuurlijk. Plus beits om de tuintafel op te lappen. En de prijs? Die is er niet. Als een gulle oom schiet Klarna, het bedrijf achter de app, mijn betalingen voor. Ik hoef pas over twee weken over de brug te komen.
Sinds de lockdowns laten Nederlandse consumenten de fysieke winkel massaal links liggen. In één jaar tijd is de omzet van internetwinkels met 104 procent gestegen. In het kielzog van die revolutie verandert ook de wijze waarop klanten afrekenen. Wereldwijd kiezen steeds meer mensen voor ‘nu kopen, later betalen’.
Consumeren op de pof dus, maar dan zonder de woekerrentes van 10 procent die aanbieders van flitskredieten of postorderkrediet à la Wehkamp rekenen. De ondernemingen die deze service aanbieden, groeien als kool. Het vlaggeschip is Klarna. Met een geschatte waarde van 31 miljard euro mag de Zweedse start-up, waarin onder anderen rapper Snoop Dogg geld stopte, zich de duurste niet-beursgenoteerde fintech van Europa noemen.
‘Wij bieden gemak’
‘Het fundament van de interneteconomie verschuift van adverteren naar verkopen’, constateerde de Financial Times onlangs. Webwinkels proberen klanten op steeds geraffineerdere wijze te verleiden tot aankopen. Daarbij hebben betaaldienstverleners er een sport van gemaakt de cruciale laatste horde – betalen – in zo min mogelijk kliks te laten verlopen. Maar waarom überhaupt iemand opzadelen met die pijn? Waarom niet de rekening voorschieten?
‘Wat wij bieden, is gemak’, vat Wilko Klaassen, directeur Nederland en België van Klarna, de succesformule samen. ‘Door ons heeft de klant zekerheid. Dat het bestelde product echt aankomt en naar wens is.’ Geholpen door het goedkope geld bieden techbedrijven als Klarna, dat over een Zweedse bankvergunning beschikt, deze service gratis aan. Meestal zijn het de winkeliers die opdraaien voor de kosten. Zij dragen per geslaagde transactie enkele procenten af. In ruil hopen zij op minder afhakers, dus meer omzet.
Dat slaat ook in Nederland aan. Zo bedient AfterPay, onderdeel van het Duitse Bertelsmann-concern, naar eigen zeggen al vier miljoen consumenten en vijfduizend webwinkels, van Blokker tot Praxis. Gebruikers krijgen veertien dagen de tijd om te bedenken of ze hun spullen willen houden of niet. Dan pas wordt de rekening voldaan. Ook Klarna groeit razendsnel in ons land. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd onder de 1,1 miljoen maandelijks actieve gebruikers van de app. Net als millennials.
Zorgen over schulden
Juist die populariteit onder jongere generaties is voor toezichthouders en schuldhulpverleners reden tot zorg. Even voorschieten klinkt galant. Maar in feite gaat het om een kortlopend krediet met gunstige voorwaarden. Voor overheden als de Nederlandse was lenen al gratis. Nu kan de gewone man proeven van dat privilege.
Dat gaat niet altijd goed. Uit buitenlandse studies rijst het beeld op van achteraf betalen als alternatief voor de ouderwetse creditcard. Veel klanten zouden er aankopen mee doen die zij zich eigenlijk niet kunnen permitteren. In een enquête in opdracht van persbureau Reuters zeggen vier op de tien Amerikanen die hier gebruik van maken ten minste één keer een betaling te hebben gemist.
Klarna kreeg een standje in Groot-Brittannië voor de wijze waarop influencers zijn diensten aanprezen op sociale media. De conservatieve regering heeft inmiddels extra regulering aangekondigd. Ook in Australië bekijkt de financiële waakhond of er strengere regels nodig zijn om de ‘voorschietindustrie’ te beteugelen.
Angelsaksische toestanden
En Nederland? Het Nibud constateerde eind 2018 al een verschuiving onder huishoudens met geldproblemen van klassieke schulden naar later – of helemaal niet – betalen. De rekening van de zorgverzekeraar of energieleverancier blijft steeds vaker liggen. Achteraf betalen voor kleding of een televisie sluit daar in theorie naadloos op aan. Maar of consumenten het ook zo gebruiken?
Juist omdat zulke bedrijven geen rente rekenen, vallen ze niet onder de gangbare regels voor kredietverstrekkers, laat de Autoriteit Financiële Markten (AFM) weten. ‘Achteraf of gespreid betalen kan een goede optie zijn voor consumenten die de kosten kunnen dragen’, legt een woordvoerder uit. Maar, waarschuwt ze: ‘In het verleden heeft de AFM gezien dat er te veel krediet wordt verstrekt aan mensen die dat niet kunnen dragen. Als we dit zien bij kredietaanbieders, treffen we maatregelen.’
Toch lijkt van Angelsaksische toestanden nog geen sprake in Nederland. De duidelijkste aanwijzing daarvoor komt van de Kredietbank Amsterdam. Navraag leert dat van de 570 cliënten met forse schulden er op dit moment slechts vijf zijn die openstaande rekeningen hebben bij Klarna of Afterpay. Al lijkt één persoon wel meteen met tientallen achterstallige betalingen te kampen. ‘Het ziet ernaar uit dat de meeste mensen die kiezen voor achteraf betalen, het zich ook echt kunnen permitteren’, concludeert een woordvoerder van branchevereniging NVVK.
Volgens Remko Best, directeur sales bij AfterPay, worden er in de discussie over achteraf betalen heel verschillende bedrijven op één hoop gegooid. Zijn concern heeft vooral last van verwarring met de Australische naamgenoot. Die timmert in de Angelsaksische landen stevig aan de weg. ‘Maar daar willen wij helemaal niet mee geassocieerd worden. Onze intentie is niet mensen in de schulden te steken.’ Dat lukt volgens hem ook. Pas na 120 dagen gaan wanbetalers een incassotraject in. ‘Bij slechts 0,4 tot 0,5 procent van onze transacties gebeurt dit.’
Waakzaam
Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht, toont zich positief verrast als ze hoort dat het bij Afterpay bij minder dan een half procent van de transacties verkeerd gaat. ‘Dat vind ik heel weinig. Een gemiddelde energieleverancier heeft meer wanbetalers.’
Desondanks vindt ze het belangrijk waakzaam te blijven. ‘Je hoort mij absoluut niet zeggen dat het fout is. Maar het is belangrijk ons te realiseren dat dit soort voorzieningen áltijd aanlokkelijk zijn voor mensen die al problemen hebben. Waarom wil iemand achteraf betalen? Nou, bijvoorbeeld omdat diegene het geld voor nieuwe schoenen voor de kinderen nú niet heeft. En het vóelt niet als een schuld of lening. Terwijl het veel verstandiger zou zijn om professionele hulp te zoeken dan door te modderen.’
Vertrouwen bieden
‘Wij accepteren echt niet iedereen’, benadrukt Klaassen van Klarna. Het bedrijf zegt aan de hand van allerlei data, bijvoorbeeld over eerder shopgedrag, prima te kunnen beoordelen wie de rekening krijgt voorgeschoten en wie niet. ‘Wij willen geen winst maken ten koste van mensen die niet kunnen betalen. Ik weet dat er aanbieders in de markt zijn die wel zo werken, maar dat is niet ons verdienmodel.’
Uiteindelijk is de missie volgens hem niets minder dan het herstellen van een weeffout in de door corona groeiende interneteconomie: het gebrek aan vertrouwen. De online consument mag dan het geld laten rollen, hij wordt nog altijd gekweld door onzekerheid. Is een webwinkel bonafide, komen de spullen daadwerkelijk aan, zal de kwaliteit in orde zijn? Achteraf betalen kan die twijfel wegnemen. ‘Het gaat om gemak en zekerheid’, vat Best van Afterpay samen. ‘Je bestelt, stuurt een paar schoenen terug die je toch niet zo mooi vond, en dan pas betaal je voor wat je houdt.’
In mijn Klarna-app komt ondertussen een melding binnen. Of ik de 22,83 euro voor mijn tuinspullen wil betalen. Ik kan de pijn over drie maanden uitsmeren, voor 9 euro per maand, maar dat is me iets te duur. Ik kies voor de optie met als symbool een slakje: ‘verleng betaaltermijn’. Boven op de twee weken die ik al had om de rekening te voldoen, komen nog eens tien renteloze dagen. Nu eerst verder shoppen.
Bron: Volkskrant
Publicatiedatum: 2 April 2021